Gmina Wyrzysk

Historia

W średniowieczu Noteć stała się naturalną granicą oddzielającą Wielkopolskę od Pomorza, które długo opierało się ekspansji pierwszych Piastów, niemieckich margrabiów, a od XIII wieku również Zakonu Krzyżackiego. Ziemie położone na północ od Noteci zyskały z czasem nazwę Krajna. Książę Bolesław Krzywousty (1106-1138) podbił nadnoteckie grody i wcielił Krajnę do swego państwa. Następne stulecia związały Krajnę z Wielkopolską.
 

Pierwsza zachowana wzmianka o miejscowości Wyrzysk pochodzi z roku 1326 i występuje w tzw. Kodeksie Wielkopolskim. Data lokalizacji miasta nie jest pewna, jednak księgi grodzkie poznańskie informują o sprzedaży „czwartej części miasta Wyrzysk dokonanej w 1450 roku, ale miastem na prawach magdeburskich został w 1565 roku. W latach 1744 – 1768 istniały w Wyrzysku dwa place targowe, młyn, tartak i folusz, co było zasługą rodu Rydzyńskich, szczególnie Wojciecha Rydzyńskiego, wodza konfederatów barskich w Wielkopolsce, który dbał o rozwój miasta i doprowadził do ponownego nadania mu praw miejskich w 1772 roku.
 

W 1772 roku nastąpił pierwszy rozbiór Polski, a Krajna została włączona do Królestwa Pruskiego. Władca Prus i jego następcy dążyli do szybkiego zgermanizowania zagarniętych ziem. Służyło temu wprowadzenie pruskiej administracji i szkolnictwa, inspirowanie i wspieranie osadnictwa niemieckiego oraz wykupywanie majątków ziemskich z rąk polskiej szlachty. Już w 1773 roku Karol Rydzyński sprzedał Wyrzysk królowi Fryderykowi II. W latach 1807-1815 Ziemia Wyrzyska należała do Księstwa Warszawskiego, a w 1815 roku ponownie przejęli ją Prusacy. W 1818 roku Wyrzysk został stolicą powiatu w Wielkim Księstwie Poznańskim.
 

Okres pruski w dziejach Ziemi Wyrzyskiej to czas znacznego postępu cywilizacyjnego i rozwoju gospodarczego, zwłaszcza w rolnictwie, które już na początku XIX stulecia Prusacy uwolnili od barbarzyństwa pańszczyzny. Presja germanizacyjna wywołała jednak rosnący opór polskich mieszkańców Krajny, twardo obstających przy ojczystym języku i rzymskokatolickiej religii. Dawali temu wyraz, tworząc polskie stowarzyszenia, chóry, zespoły sportowe, banki i organizacje samopomocowe.
 

Traktat wersalski podpisany w 1919 roku włączył cały powiat wyrzyski w granice odrodzonej Rzeczypospolitej, jednak faktycznie dopiero 22 stycznia 1922 r. wojska polskie wkroczyły do Wyrzyska. W okresie międzywojennym wielkie zasługi dla rozwoju Ziemi Wyrzyskiej położył starosta Ludwik Muzyczka.
 

Dwudziestolecie międzywojenne to okres gospodarczego i społecznego rozwoju miasta, to budowa szpitala, domu dziecka i obiektów mieszkalnych, do czego bardzo przyczynił się starosta Ludwik Muzyczka.
 

Okupacja niemiecka podczas II wojny światowej przyniosła mieszkańcom tej ziemi straszliwe cierpienia i ogromne straty. Hitlerowcy wymordowali większość inteligencji i duchowieństwa.
 

Wyzwolenie Wyrzyska nastąpiło 27 stycznia 1945 r. Po wojnie doszło do podziału władz politycznych, które mieściły się w Nakle nad Notecią. Administracja osadzona była w Wyrzysku. W latach 70 nastąpił rozwój budownictwa mieszkaniowego, dzięki czemu na trasie do Osieka nad Notecią powstawały nowe osiedla. W latach 80-tych doszło do elektryfikacja trasy PKP Piła-Bydgoszcz.
 

Powiat wyrzyski został zlikwidowany w 1975 roku. Od 1999 roku Wyrzysk należy do województwa wielkopolskiego i jest częścią powiatu pilskiego.